‍ #تازه_های_کتاب

📚 فرهنگ ضرب‌المثل‌های عربی؛ گزیدۀ امثال و حِکَم عربی

🖊 سهیل یاری گل‌دره با مقدمۀ احمد مهدوی دامغانی

انتشارات ادبیات

چاپ اول: 1396

این کتاب دربردارندۀ بیش از چهار هزار امثال و حکم منثور و منظوم عربی است که پس از مطالعه و بررسی مهم‌ترین کتاب‌های امثال و حکم عربی فراهم شده است.

اساسی‌ترین منابع عربی برای تدوین این کتاب به ترتیب الفبا کتاب‌های زیر است: الأمثال، زید بن رفاعی (متوفای 373 هـ.ق)؛ الأمثالُ الصّادِرۀ عَن بُیوتِ الشِعر، ابوحمزۀ اصفهانی (متوفای 360 هـ.ق)؛ الأمثالُ المُوَلَّده، ابوبکر خوارزمی (متوفای 383 هـ.ق)؛ أمثالَ و حِکم، عبدالقادر رازی (متوفای 666 هـ.ق)؛ التَّمثیلُ و المُحاضَرَه، ثَعالبی نیشابوری (متوفای 429 هـ.ق)؛ جَمهَرَۀُ الأمثال، ابوهلال عسکری (متوفای 395 هـ.ق)؛ العِقدُ الفَرید، ابن عبد ربّه (متوفای 328 هـ.ق)؛ مَجمَع الأمثال، میدانی نیشابوری (متوفای 518 هـ.ق). این کتاب را «جامع ترین و متداول‌ترین مجموعۀ امثال» عربی دانسته‌اند. نَثرالدُّر، أبوسَعد منصوربن الحسین الآبی (متوفای 421 هـ.ق).

ویژگی‌های این کتاب عبارتند از:

1. باب‌بندی الفبایی امثال: در مرحلۀ نخست کار، هیچ‌یک از مثل‌های برگزیده باب‌بندی نشده بود. به همین علت با صرف حوصله و وقت بسیار مثل‌ها مرتب و براساس موضوع و الفاظ کلیدی امثال ـ با رعایت ترتیب الفبایی مدخل‌ها ـ باب‌بندی شده است. تنها تعدادی از امثال در پایان کتاب با عنوان «ضرب‌المثل‌های پراکنده در موضوعات مختلف» آورده شده‌اند.

2. اعراب‌گذاری عبارت‌های عربی: برای تلفظ درست واژگان و جمله‌های عربی و آسانی کار خوانندگان کتاب، تمامی جملات و مثل‌های عربی اعراب‌گذاری شده است.

3. ترجمۀ روان همۀ امثال و حکم عربی: تلاش شده تا ترجمه‌ای روان و آسان ـ و نه کاملاً تحت اللَّفظی ـ برای تمام امثال آورده شود. برای پی‌بردن به معنای درست مثل‌ها و پاره‌ای لغات، به توضیحات کتب امثال، فرهنگ‌نامه‌های کهن و معتبر عربی رجوع شده است.

4. شرح و توضیح مثل‌ها: برای آنکه خوانندگان معانی ضمنی و کنایی و مفهوم امثال را دریابند، با استفاده از توضیحات نویسندگان کتب امثال و حکم و فرهنگ‌نامه‌های عربی، برای آن دسته از ضرب‌المثل‌هایی که نیازمند شرح و ایضاح بوده است توضیحاتی آورده شده است.

5. معادل‌های فارسی امثال عربی: به منظور غنای بیشتر فرهنگ حاضر و نیز نمایانیدن شباهت‌های فراوان امثال عربی و فارسی به یکدیگر به قدر توان خویش برای تعدادی از مثل‌ها معادل‌هایی از زبان فارسی آورده شده است. منبع اساسی در این‌‌باره کتاب ارزشمند امثال و حکم است. همچنین از این کتاب‌ها نیز برای یافتن معادل‌های فارسی مثل‌های عربی بارها استفاده شده است. قرۀ‌العین، لطایف الأمثال از رشید وطواط، نفائس الفنون فی عرائس العیون از شمس‌الدین محمد آملی، داستان‌نامۀ بهمنیاری از احمد بهمنیار و ده‌هزار مثل فارسی و سی‌هزار معادل‌ آنها از ابراهیم شکورزادۀ بلوری.

6. بیان منابع امثال و حکم: از آنجا که نگارنده می‌پنداشته شاید پاره‌ای از خوانندگان کتاب خواهان آن باشند که منابع برخی از امثال و حکم موجود در کتاب را بدانند و نیز برای مستند‌بودن مطالب کتاب، مآخذ تمای امثال و حکم این کتاب در پاورقی آورده شده و برای پرهیز از برف‌انبار منابع در پاورقی‌ها و افزوده‌نشدن بیهودۀ اوراق کتاب، تنها به ذکر چند منبع معتبر بسنده شده است.

در این کتاب به مناسبت‌های مختلف و در برخی مدخل‌ها آیاتی از قرآن آورده شده است. این آیات اغلب مَثَل شده و در کتب امثال و حکم عربی و فارس آورده شده‌اند.

شیوۀ تدوین مثل‌های هر مدخل‌ به این صورت است که نخست امثال منثور و سپس امثال منظوم آورده شده است. همچنین در هر مدخل، مثل‌های کوتاه پیش‌تر از مثل‌های بلند آمده است.

غالب منابع در فراهم‌آوردن کتاب منابعی متقدم و کهن است. به عبارتی بیش از 95درصد امثال و حکم موجود در این فرهنگ، در زبان و ادب عربی سابقه‌ای دست‌کم هزار ساله دارند و عموماً امروزه نیز بر زبان و قلم اهل ادب و عموم عرب‌زبانان جاری است.

@farhanghsara